“Je bent nooit neutraal. Zelfs als je alleen zwart draagt, zeg je daarmee iets over jezelf.” Het oog van Aline Breucker (44), in de circuswereld bekend van Side-Show, is getraind in alle subtiele, intuïtieve boodschappen die je klederdracht uitstraalt. Naast kostumering is ze ook bezig met scenografie en illustratie. Niet alleen circusmakers, maar ook theater- en operahuizen hebben al op haar beroep gedaan. Het pad van Jana Roos (33) vertoont veel gelijkenissen, maar behalve theaterkostuums heeft ze ook fantasierijke modecollecties ontworpen, die in hun onwezenlijk karakter een onverwacht hoog circusgehalte hebben. Dat vraagt om een gesprek.

© Sarah Vanheuverzwijn

Jana Roos “Grappig, in ons beroep komen we in aanraking met veel verschillende talenten, maar nooit met mensen die hetzelfde werk doen.”

Aline Breucker “Voor mij is dit ook bijzonder: ik werk al twintig jaar lang in het circusveld en het is de eerste keer dat ik word gevraagd om te praten over kostuums. Wij leveren nochtans een heel belangrijke bijdrage aan een productie, ook al worden we niet altijd vermeld in de credits.”

Jana “Het klopt dat we minder zichtbaar zijn als costumières, en dat we ook niet altijd de tijd en ruimte krijgen om ons werk te kunnen doen. Er is mij al gevraagd om op twee weken tijd kostuums te ontwerpen voor een voorstelling, maar idealiter ben ik alleen al twee weken op het repetitieproces aanwezig om voeling te krijgen met het project, om de bewegingen van de personages te observeren, interviews af te nemen met de acteurs… Zo kan ik de juiste dramaturgie in de kostuums leggen.”

Aline “In circus komt daarbij kijken dat elke techniek om een aangepast kostuum vraagt, die de bewegingen niet alleen mogelijk maken, maar ook in de verf zetten. Circusartiesten onder elkaar weten hoe bijzonder die bewegingen kunnen zijn, maar als costumière probeer ik ervoor te zorgen dat ze een spoor nalaten in het hoofd van de kijker. Als de focus echter alleen op techniek ligt, bemoeilijkt dat soms de dialoog met de artiesten met wie ik werk. Ik moet doorvragen om te weten te komen wat de artiest wil vertellen met zijn bewegingen.”

Geef eens een voorbeeld van hoe kostuums de psychologie van de personages blootleggen?

Jana “Een gemakkelijk voorbeeld: in Even pingpongen, een voorstelling van Het Kwartier en Theater Arsenaal, had ik ieder personage een eigen pastelkleur toegewezen, maar een van hen wou in de schoenen van een ander staan. Ik gaf hem sokken in de kleur van dat andere personage om zo de link tussen de twee te leggen. Eén toeschouwer is me komen zeggen dat ie het doorhad. Dat was leuk, want de meeste mensen voelen die boodschappen wel, maar kunnen het doorgaans niet benoemen.”

Aline “In Permit, oh permit my soul to rebel (productie van Side-Show, red.) was het onze zoektocht om prikkelarm spektakel te brengen. Hoe kan ik dat naar kostuums vertalen? De oplossing die ik toen vond was om alle artiesten op voorhand het publiek te laten groeten in traditionele circuskledij die ik heb nagemaakt met witte donsdekens. Eens de artiesten aan hun act beginnen, doen ze hun witte, zachte kleren uit en gaan ze verder in eenvoudig zwart. Bij elke nieuwe opdracht begin ik wel met de schoenen: die bepalen hoe je personage beweegt, zich gedraagt op een podium, gaat praten.”

Jana “Dat is ook het eerste waar ik naar kijk als ik nieuwe mensen ontmoet. Schoenen zeggen heel veel over de persoon die ze draagt. Jij, Tom, bent bijvoorbeeld iemand die houdt van comfort en niet te veel wil opvallen.”

© Sarah Vanheuverzwijn

Bizar. Voor zover ik weet vertellen mijn schoenen vooral dat ze snakken naar een poetsbeur

t, maar bij diepere introspectie heb je dubbel gelijk. Waar komt die bijzondere gave vandaan?

Jana “Wij zijn sowieso gevoelsmensen. Wij moeten iemand kunnen doorvoelen, een personage kunnen beleven, in het hoofd kunnen kruipen van een regisseur, van de acteurs.”

Aline “Soms lijken we wel de therapeuten van het gezelschap. We hebben een intiem contact met elk lid van de groep, alle kwetsbaarheden worden met ons gedeeld. Op die manier zoek ik samen met de spelers naar de kledij die het beste past bij het project. Soms dragen de acteurs kleren die ze nooit in het dagelijks leven zouden aandoen, maar blijkt het de beste keuze voor de voorstelling. Ik heb ook al meegemaakt dat ik zelf heel overtuigd ben van een bepaald kostuum, maar dat ik de spelers met moeite kan overhalen om daarin mee te gaan.”

Jana “Even geleden werkte ik aan de kostuums en de scenografie van Fledermaus Forever (van muziektheater Transparant, red.), naar de operette van Strauss. Het leek me fijn om alle personages, zowel de mannelijke als de vrouwelijke, lingeriekousen tot over de knieën te laten dragen. De regisseur was helemaal verkocht, maar ik voelde dat ik dit idee moest kaderen bij sommige acteurs en heb nagevraagd met welke toevoegingen ik ervoor kon zorgen dat iedereen zich veilig voelde tijdens de voorstelling.”

Aline “De vertrouwensband die je ontwikkelt met je medewerkers, dat is het meest dankbare van onze job.”

Jana “Zeker in podiumkunsten, waar je zoveel lieve en creatieve zielen tegenkomt en alle talenten worden gebundeld om een groter geheel te dienen. Toch had ik ook de behoefte om mijn eigen artistieke modecollecties te ontwikkelen. Ze zijn niet draagbaar in de gewone wereld en zijn altijd ontworpen voor performances, in die zin dat ik creëer rond personages en een verhaal. Ik hou trouwens helemaal niet van de mentaliteit in de traditionele modewereld, die ik het liefst van al zou willen veranderen. Modellen worden er te vaak als objecten behandeld, maar ik wil met hen een band opbouwen en ervoor zorgen dat ze zich amuseren tijdens hun werk. Toen ik met een van mijn collecties op tournee mocht in Afrika, heb ik er een week vakantie aangebreid in Ghana. Het model met wie ik werkte heeft me de hele omgeving getoond. We zijn toen echt vriendinnen geworden.”

Aline “Voor 2027 ontwikkelen we bij Side-Show een voorstelling met de werktitel The Greatest Circus Fashion Show waarin ik eerst de collectie ontwerp, en pas daarna de repetitiezaal betreed om ermee aan de slag te gaan. We willen daarbij niet alleen professionele circuslichamen op de catwalk brengen, maar ook participanten van circusateliers. Zo zijn we onder meer in gesprek met de Ecole de Cirque de Bruxelles om te zien hoe hun leerlingen met een beperking zouden kunnen deelnemen aan het project.”

Licht in het donker

© Sarah Vanheuverzwijn

Jana “Als achtjarig meisje droomde ik er al van om modeontwerpster te worden. Ik was dan ook heel blij dat ik op mijn zeventiende werd aangenomen bij de opleiding mode van het KASK (Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, red.) in Gent. Mijn plan

nen vielen in duigen door gezondheidsproblemen, iets waar ik al van kinds af mee te maken heb. Mijn studies moest ik opgeven, maar ik bleef tekenen en ontwerpen. Ik heb ontzettend veel geluk gehad dat dat werd opgemerkt in de theaterwereld. Mijn eerste opdrachten waren voor 4hoog, het gezelschap dat altijd heel verbeeldingsrijk kleutertheater brengt, wat goed aansluit bij mijn stijl. Mijn ontwerpen zijn kleurrijk en extravagant maar daaronder schuilen vaak de donkere gedachten van een chronische patiënt. Via mijn werk probeer ik te ontsnappen aan de realiteit en de wereld een beetje mooier te maken.”

Aline “Dat herken ik. Mijn twee kinderen hebben medische problemen en bijzondere noden, waar Quintijn (Ketels, red.) en ik ons aan moesten aanpassen. Dat was een hele zoektocht voor ons en ondertussen ben ik niet meer van de jongste. Presteren zoals vroeger is moeilijk geworden, maar omdat ik samenwerk met mijn partner en we veel meemaken in ons familieleven, steunen we elkaar binnen en buiten ons professionele leven. Quintijn is als acrobaat even gepassioneerd met zijn job bezig als ik. Hij en ik doen niet hetzelfde werk, maar we creëren wel dezelfde voorstellingen. Ik ben blij dat dat nog kan, want ik zie in mijn omgeving veel collega’s die ermee gestopt zijn, maar wij kunnen niets anders. En net zoals jij, Jana, zou ik doodgaan als ik dit niet meer kon doen.”

Heb jij al veel binnen circus gewerkt, Jana?

Jana “Bitter weinig, vrees ik, ook al ben ik van jongs af aan gefascineerd door de circuswereld. Met Grensgeval heb ik wel gewerkt aan de voorstellingen KORROL en iRRooTTaa, en ik zou graag meer in die wereld willen vertoeven. Ik ben geïntrigeerd door wat jij zegt, Aline, over de bewegingen in circus en hoe het kostuum kan samenvallen met de acrobaat. Ik kom in de buurt van die uitdaging als ik met dansers werk, maar ik hoop op meer circus in de toekomst.”

Aline “Cool, wij missen mensen in onze branche!”

Ondertussen wordt er duchtig op Instagram gescrold. Jana en Aline tonen elkaar hun portfolio en zijn gul met complimenten. Passeren de revue: een kostuum gemaakt van haren, een hoed van speelkaarten, een bloemenkroon, een kostuum voor een colonne à deux, enzovoort. Het mag duidelijk zijn dat beide ontwerpsters niet alleen naar traditionele stoffen grijpen voor hun creaties. Een stroom van verbeelding glijdt over het scherm, maar Aline waarschuwt: “het komt echt niet vanzelf.”

Jana “Van project naar project werken betekent dat je je elke keer opnieuw moet bewijzen. Hoe graag je het ook doet, er ligt altijd een grote druk op je.”

Aline “Elke productie begint als een blanco blad, maar dat probeer ik te zien als een nieuwe pagina in een boek waarvan je de vorige pagina’s wel al hebt volgeschreven.”

Maar in de podiumkunsten heb je niet altijd de vrijheid om te creëren wat je wilt. Valt het mee om te buigen voor de wil van de regisseur?

Jana “Ik denk dat je altijd wel iets van een compromis moet sluiten, zeker in mijn geval omdat ik zulke excentrieke ontwerpen maak. Soms voel ik zelf aan dat een productie vraagt om een meer bescheiden aanpak dan ik spontaan zou doen.”

Aline “Als ik als externe word gevraagd voor een project, vind ik het geen probleem om in dienst te staan van een regisseur, zolang dat die zelf een gegronde visie heeft over de productie. Ik heb al een paar keer meegemaakt dat dat niet het geval is en dat ik verschillende soorten concepten moet bedenken die toch nooit goed zijn. Dat is echt afzien.”

Jana “Het eerste wat je dan doet, is twijfelen aan jezelf. Bij mij komt dan weer direct het impostor syndrome bovendrijven. Ik herinner me projecten waarvan ik maandenlang dacht: ‘Wat doe ik hier? Mag ik hier wel zijn? Kan ik dit wel?’ Ik laat het niet merken, maar ik ben voortdurend bezig met zulke zelfreflectie. De twijfel wordt bij mij nog versterkt door het feit dat ik geen diploma heb, ook al weet ik rationeel wel dat dat niet uitmaakt.”

Aline “Ik geloof niet dat ik mijn diploma, dat stukje papier, ooit heb moeten tonen aan iemand.”

Jana “Wat ik wel leuk vind, is als je carte blanche krijgt van een regisseur. Dan word je gevraagd omwille van je eigen stijl en krijg je het volste vertrouwen om je eigen creatie te maken. Maar inderdaad, soms is het ook anders en weten regisseurs echt niet wat ze willen.”

Aline “Ik heb best wel wat ervaring met écriture de plateau, met makers die al improviserend creëren. Dan gaan de ideeën alle kanten op, maar wij als costumières moeten natuurlijk wel tijd vinden om onze kostuums echt te kunnen maken. Dat zijn onzichtbare werkuren waarin we bezig zijn met hoe we stoffen aan elkaar hechten, hoe we onze kostuums kunnen laten aan- en uittrekken en noem maar op. Ik waardeer het altijd als makers dat werk respecteren. De regisseurs die dat erkennen, hebben doorgaans zelf al eens iets genaaid.”

Waar halen jullie je materiaal? Zitten jullie vaker in kringloopcentra of in stoffenwinkels?

Jana “Beide, het hangt af van het project, en vaak ook van het budget. Soms voel ik dat als ik iets from scratch zou maken voor een productie, ik er dubbel zoveel uren dan begroot in zou steken. Dan zit ik er niet mee in om bestaand materiaal te herwerken of in kringloopwinkels rond te zoeken tot ik de juiste stukken vind. Dat werkt vaak heel inspirerend.”

Aline “Bij lagere budgetten wordt er wel vaker gevraagd om recup te doen. Toch adviseer ik jonge circusmakers om in hun subsidiedossiers altijd genoeg te durven vragen voor de kostumering, want dat is een belangrijk en onderschat deel van het artistieke proces. Zelf zou ik graag een wasmachine en een droogkast hebben om in het atelier van Side-Show te zetten. Voor Permit werken we met vijf artiesten die elk drie kostuums hebben. Telkens we op toer zijn, kost het mij minstens twee dagen om alles te wassen en netjes op te plooien. Dat doe ik nog altijd bij mij thuis en dan hangt alles in mijn living tussen de sokken van mijn kinderen. Niemand die ziet hoeveel werk dat is!”

Jana “Amai, dit is de eerste keer dat ik mij begrepen voel, zo zalig!”

Auteur: Tom Permentier
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #83 (juni 2025)