Lulu Farini was als tiener een superster. Ze werd beroemd met een duizelingwekkende sprong vanaf het podium naar een smalle plank, balancerend tussen twee trapezes hoog in de lucht. Daarna sprong ze met een driedubbele salto naar beneden en landde in een net. De machine die haar lanceerde zou later de basis vormen voor de menselijke kanonskogel.

Tussen 1871 en 1885 schitterde ‘het achtste wereldwonder’ in circussen en sprookjesachtige pantomimes. Pers en publiek adoreerden haar moed, sierlijkheid en schoonheid. Aan mannelijke aandacht had ze dan ook geen gebrek, ze kreeg huwelijksaanzoeken bij de vleet. Totdat er barsten kwamen in het geheime leven dat Lulu bleek te leiden. Lulu was geboren als man.*

Je kunt niet zomaar huidige noties over genderidentiteit, genderexpressie en zelfperceptie toepassen op de 19e eeuw. Feit is dat crossdressing – het dragen van kleding die gewoonlijk door de andere sekse wordt gedragen – iets is van alle tijden. Tussen de 16e en het einde van het 19e eeuw was het een wereldwijd populaire podiumpraktijk, van Japans Kabuki theater tot Europees ballet. Het voornaamste verschil is dat Lulu daadwerkelijk beweerde een vrouw te zijn. Lulu’s act weerspiegelde daarmee een tijdsgeest waarin classificaties en grenzen van sekse en gender volop werden onderzocht.

Toch was dit vrijwel zeker niet haar eigen keuze. De architect van de Lulu-figuur was Antonio Farini, een destijds beroemde acrobaat en uitvinder (geboortenaam William Hunt). Lulu werd geboren als Sam Wasgate en werd als zesjarige ‘geadopteerd’ door William. Tijdens een act waarin mentor Farini Sam – toen 14 – op zijn rug over een koord droeg dat 50 meter boven het publiek was gespannen noemde een journalist Sam ‘een mooi gevormd meisje’, waarna het idee voor Lulu ontstond.

In Frankrijk oefende ze twee jaar haar nieuwe manier van lopen, praten en bewegen, die Lulu zowel in de piste als in haar privéleven zou volhouden. Toen Lulu begon op te treden was haar act direct een grote hit. Fans kochten Lulu-hoeden en Lulu-handschoenen. Desalniettemin ontstond al vrij snel twijfel over diens sekse, die breed werd uitgemeten in de pers en waarbij twee kampen ontstonden. Lulu’s populariteit groeide er alleen maar door.

If she is not ‘she,’ then I don’t know what a woman is at all.
(The Era, London, Sunday, 21 February 1875)

Lulu zelf reageerde nooit op de discussie. De genderambiguïteit werd juist een belangrijk deel van haar optreden; zo verscheen ze in 1879 in vrouwelijke kleding én snor. Naarmate de tijd verstreek verdwenen stukje bij beetje de vrouwelijke elementen uit diens act. Lulu Farini werd Sam Farini, schoolde zich om tot fotograaf en publiceerde een boek over zijn reis door Namibië. Lulu en Sam stierven in 1935, 84 jaar oud.

Meer lezen? Adin Walker schreef een prachtig artikel: Lulu “Works the Trapeze”: Producing the Modern, Western Sex/Gender System in Nineteenth-Century Aerial Arts. https://doi.org/10.1215/23289252-10900956

* Bij het schrijven van dit artikel heb ik gekozen de voornaamwoorden te gebruiken in de vorm zoals ze verschijnen in Lulu’s biografie: zij/haar voor de periode als Lulu, hij/hem voor de periodes als Sam.

Auteur: Harm van der Laan
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #84 (september 2025)