De virtuositeit van tapdans en circus. Daar draait het allemaal om in het artistiek onderzoek dat Maria Madeira voert voor haar eerste solovoorstelling Cracks in the Wood. Circusmagazine bracht een bezoek aan een residentieweek in Oostende.

Cracks in the Wood

Maria Madeira is afkomstig uit Portugal waar ze circushumaniora volgde, maar na haar studies aan ACaPA (vandaag Fontys), in het Nederlandse Tilburg, bleef ze in de lage landen hangen. Ze is eerder nieuw in de Vlaamse circusscène maar je kan haar misschien al opgemerkt hebben in de voorstellingen Chaïm van THERE THERE Company en Tickled Pink van Detail Company. Ze was ook gastartieste bij Hendrik Van Maele en twee jaar lang assistent bij Alexander Vantournhout. In januari 2025 resideerde ze in De Grote Post in Oostende, waar Circusmagazine een kijkje ging nemen.

In de inkomhal van De Grote Post toont het grote televisiescherm dat er op de dag van ons bezoek maar liefst zes residenten aan het werk zijn in het gebouw. Voor Maria Madeira moeten we naar zaal Dactylo. Samen met fotografe Ilse Philips sluip ik zo stil mogelijk de zaal binnen om Maria niet te storen, maar dat blijkt overbodig. We treffen een artieste aan die nog in volle voorbereiding van de dag is. “Ik maakte deze ochtend een lange strandwandeling. Als ik in Oostende ben, vind ik het fantastisch om mijn dag te starten met een wandeling. Mijn creatietijd mag dan wat plaats maken voor de zee.”

Tijdens de smalltalk wandelt nog iemand de zaal binnen. “Alice Van der Wielen-Honinckx, dramaturg,” stelt ze zichzelf voor. Maria vertelt dat het vandaag de eerste dag is dat Alice betrokken wordt in het creatieproces en dat het daarom best wel een spannend moment is. Circusmagazine mag getuige zijn van de eerste stap in het proces van vooronderzoek naar voorstelling.

“Ik wilde heel graag de virtuositeit van tapdansen een plek geven in deze creatie, maar niet noodzakelijk op de manier dat je verwacht dat circus virtuoos kan zijn. Het gaat meer om de vraagstelling van wat virtuositeit nu eigenlijk is.”

Part I - ‘Caressing the floor’ or ‘brushing’

Uitgerust met tapdansschoenen maakt Maria figuren op de houten vloer, wat een specifiek geluid veroorzaakt, een soort whooshing, maar ook borstelend en krassend. “Het geluid van klassieke tapdans kan overweldigend zijn, luid en krachtig, een interessant gegeven om mee aan de slag te gaan: hoe kan ik zorgen voor contrast met dat krachtige geluid? Kan er ook zachtheid gevonden worden in een techniek die in de klassieke vorm een overpowering geluid maakt? Een antwoord vond ik in deze manier van brushing met de tippen van de schoenen op de houten vloer. Op het hout hoor je elke beweging, zelfs je handen die zich verplaatsen bij het maken van een acrobatische figuur. Geluid werd een centraal gegeven in de creatie. Samen met drummer Thijs Van Scharen voerde ik onderzoek naar de verschillen en de gelijkenissen van het geluid dat hij met zijn drumtoestel kan maken en het geluid dat ik voortbreng met tapdansschoenen en een houten platform. Er is een drumtechniek die brushing heet, een geluid dat erg gelijkend is met het schuren van de metalen tip over het hout. De twee elementen die ik gebruik zijn hout en metaal, maar als ik acrobatie op de grond doe, zal ook de kledij die ik draag geluid maken bij elke beweging en aanraking. Momenteel denk ik aan een kostuum met metaal en lagen, iets zoals een maliënkolder.”

© Ilse Philips

Het onderzoek naar geluid doet me denken aan de masterclass Circus & Geluid – Listening in Motion die Miramiro, Aifoon en Circuscentrum in 2022 organiseerden.

“Dat klopt. Iets meer dan twee jaar geleden begon ik met mijn onderzoek; ik wilde heel graag tapdans combineren met circus en net op dat moment kruiste de masterclass mijn pad. Geluid zou een belangrijke factor worden in mijn creatie en zo tilde de masterclass heel het proces rond geluid naar een hoger niveau. Daar leerde ik Stijn Dickel van aifoon kennen, die ook zal meewerken als outside ear voor deze performance.”

© Ilse Philips

Part II - ‘The creepy ballerina’

“Dit stuk is geïnspireerd op het geheugen van mijn lichaam, op alle verschillende disciplines die ik door de jaren heen verbonden heb aan mijn lichaam. Als kind volgde ik zowel tapdans- als balletlessen. Het beoefenen van die twee danstechnieken heeft dan wel even stil gelegen, toch blijkt dat ik de technieken op een of andere manier in het geheugen van mijn lichaam opgeslagen heb, net als dat voor acrobatie het geval is. Aan het begin van de creatie begon ik met het herhalen van wat ik nog wist uit de tapdanslessen en toen realiseerde ik me dat ik met deze tapdansschoenen ook een pointe kan staan. Het geeft het beeld van ballet, maar ergens is het ook heel erg cruel, omdat het er raar uitziet en de voet in een rare vorm brengt. Er zit een soort brutaliteit in de combinatie van die twee dansen.”

Ik vraag Maria of de schoenen speciaal ontwikkeld zijn om er zowel tapdans als ballet mee te kunnen dansen.

“Nee, het zijn very ordinary tap dance shoes. Ze zijn heel standaard, niet eens de beste kwaliteit voor een tapdansschoen en ze hebben niets extra in de tip om er een pointe mee te staan. Het vraagt inderdaad een hele spiertraining voor de voeten. Bij balletschoenen heb je meer ondersteuning voor de voetzool om een pointe te kunnen staan, bij deze is er niets, de schoen is heel flexibel, wat veel meer inspanning van mijn voetspieren vraagt.”

Alice vraagt welke materialen er verder nog zullen gebruikt worden, behalve de houten vloer, de tapdansschoenen en het metalen lagenkostuum. “Het decor is vandaag niet compleet. Behalve de houten vloer die op de grond ligt, komt er ook een rechtopstaande houten wand. Op die manier wil ik de twee niveaus, horizontaal en verticaal, laten connecteren. Klassieke tapdans is een pure verticale kunst, acrobatie is dan weer meer horizontaal, maar met deze setting kan ik het gewoon omdraaien: ik kan tapdansen tegen de rechtstaande wand terwijl de acrobatie een connectie vormt tussen de verticale muur en het horizontale platform. Er zal altijd een contactpunt zijn met één van de twee platformen, zodat je elk deel van de bewegingen kan horen. De muur zorgt voor een veranderend perspectief: ik zal dingen ondersteboven doen die normaal heel verticaal gebeuren. Heel raar wat er dan gebeurt: het lijkt alsof je even alle connectie verliest, ook met de persoon die het uitvoert, it’s just like doing crazy things.”

Bipolaire expressie

“In tapdans draait alles heel erg rond expressie, er is een zekere blijheid die heel erg staged is: de expressie op het gezicht van een tapdanser. Ik wil de roots van tapdans respecteren, spelend met deze bipolaire expressie: heel erg blij een tapdansbeweging doen en nadien dezelfde beweging doen met een neutraal gezicht. Heel interessant om hiermee te spelen, want ik deed dezelfde beweging maar het kreeg een andere betekenis. Het is een heel andere energie.”

© Ilse Philips

Bij het verhaal over expressie en het spelen van een rol, vraag ik Maria hoe zij staat tegenover acteren in een circusvoorstelling. “Als ik creëer is het belangrijk dat het bij mij begint: ik sta op een podium en ik heb niet de intentie om een karakter neer te zetten, wel om mezelf te tonen, om de veelheid aan kanten die ik zelf heb te tonen: ik laat het op scène toe om te connecteren met verschillende kanten van mezelf en om die ook te tonen. Ik zie het niet als acteren. It’s more about embodying than about acting. Het is wel zichtbaar aan de buitenkant, maar het is gebracht vanuit een heel ander oogpunt dan acteren.”

Net voordat het eerste creatiemoment met de dramaturge afgesloten wordt, vraag ik nog waar komt naam Cracks in the Wood vandaan komt. “Voor de werktitel van mijn creatie wilde ik vooral een heel duidelijke titel. Een heel erg aanwezig element is hout. Naast de visuele associatie wilde ik ook een suggestieve associatie: the crack. Iets breekt open en daarachter beweegt er iets, voor mij is dat geïnspireerd op het geheugen van mijn lichaam, maar voor jou mag dat gerust iets anders zijn. Verder is het ook gewoon een onomatopee, het geluid ‘crack’.”

Info

Première outdoor: juli 2025, Miramiro, Gent

Première indoor: december 2025, CIRKLABO festival, Leuven

Coproducenten: Miramiro, CIRKLABO, Circ’UIT

Auteur: Katrijn De Bleser
Foto’s: Ilse Philips
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #82 (maart 2025)