‘Ik kan uit het venster springen, maar ja, dat doet zeer, hè.’ Cabaretier Wim Claeys (53) citeert zijn 90-jarige moeder in zijn nieuwe voorstelling Punt Komma Andere Lijn, die aftrapt in februari. Of mama Claeys er dan nog bij zal zijn, valt af te wachten. Ze heeft nog maar één ding op haar bucketlist staan: sterven. De voorstelling, waarin Wim openhartig spreekt en zingt over euthanasie, deinst er niet voor terug om een beladen thema als levende rouw op een humoristische manier te benaderen. Daar kan Dieter Missiaen (45) van Compagnie Krak over meespreken. Na jarenlang als clown het leven te vieren in woordeloze straatvoorstellingen, vertrekt zijn nieuwe creatie KINTSUGI vanuit een donker gevoel: het rouwproces voor zijn vader, die niet meer in het leven van zijn zoon wil zijn.

© Sarah Vanheuverzwijn

Dieter Missiaen “Ik had het idee om met een deur te werken. Nadat mijn moeder was gestorven en mijn vader was hertrouwd, ben ik bij hem blijven wonen, maar het werd duidelijk dat ik hoe langer hoe minder welkom was in dat nieuwe gezin, waardoor ik heel vroeg alleen ben gaan wonen. Ik heb twintig jaar lang geprobeerd om contact met hem te zoeken, maar bleef voor de deur staan. Voor KINTSUGI hebben we een deur laten maken, voor mij het symbool voor het wachten, maar ook als grens: wanneer doe je de deur dicht, wanneer is het genoeg, wanneer trek je de lijn om jezelf te beschermen? Samen met het publiek wacht ik als clown op iemand die nooit gaat komen. Van daaruit wordt de voorstelling een emotionele rollercoaster van hoop, wanhoop, woede en verdriet. En met humor als een warm dekentje, zoals iemand het mooi verwoordde onlangs na een try-out.”

Wim Claeys “We moeten met zware thema’s kunnen lachen. Het is soms delicaat, maar ik ben er niet bang van om dat op een podium te doen. Het biedt troost en verwerking. Ik merk dat aan de reacties van de toeschouwers van mijn try-outs: misschien maakt het iets bij hen los omdat ik het zo luchtig breng. Mijn humor heb ik van mijn moeder geërfd. Als zij zo onnozel doet tegen haar dokters als tegen mij, weet ik niet of ze haar euthanasieaanvraag serieus gaan nemen.”

Is het anders dan je andere zaalvoorstellingen? Is het intens om hierover te praten?

Wim “Nee, het heeft hetzelfde gewicht als mijn vorige vier autobiografische voorstellingen. Een daarvan ging over mijn grootvader, die als enige van drie broers levend uit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog is geraakt, een andere over hoe ik als alleenstaande vader vier puberdochters probeer op te voeden. De zwaarste creatie was Zwartzak, over mijn eigen vader. Hij was een lieve en grappige man, maar ook ter dood veroordeeld lid van de Waffen-SS (maar niet geëxecuteerd, red.). Mijn familie is daar heel open over, we kennen geen taboes. Ook nu steunt mijn ma me voluit in het delen van haar verhaal, waarmee ze toch een stuk van haar privacy opzegt. ‘Vertel het maar, manneke,’ zei ze mij voortdurend. Ze was uiteraard aanwezig op de eerste try-out.”

Dieter “En wat was haar reactie?”

Wim “Ze vond het fantastisch en was supertrots. Natuurlijk had ik op voorhand met haar de volledige tekst doorgenomen. Toen hebben we samen zitten bleiten. Dat moment had ik nodig om ervoor te zorgen dat ik op het podium niet zou breken. Dat willen de mensen niet zien.”

Dieter “Dat was voor mij ook een bezorgdheid. Ik was na de eerste try-outs zo uitgeput, niet alleen fysiek maar ook psychisch. Ik moest ervoor zorgen dat ik mijn persoonlijk verhaal niet te veel meenam naar elk optreden. Maar nu voelt het echt oké. Geregeld komt er na een voorstelling iemand vertellen hoe het hem raakte of hoe herkenbaar het allemaal was. Die herkenning bij het publiek brengt ook troost, aan beide kanten. Dat doet deugd.”

Wim “Het went inderdaad snel. Ik ben geen acteur – op het podium ben ik dezelfde Wim als hier aan tafel – maar op een bepaalde manier ben ik toch aan het acteren als het even wat persoonlijker wordt en ik me kwetsbaar opstel.”

Hoe rouwt een clown?

Dieter “Goeie vraag… (denkt na) Weet je, ik gebruik clownerie – of eigenlijk: we gebruiken clownerie, ik schreef dit stuk niet alleen – om dit zware thema dat ons allen verbindt licht en toegankelijk te brengen, meestal in de openbare ruimte, want rouw is van iedereen. De titel van mijn voorstelling is KINTSUGI (Japanse kunst om gebroken keramiek met gouden lak te repareren, red.), wat ik als metafoor gebruik om onze barsten niet weg te steken. Ik probeer als mens en als clown op scène iets moois te maken van de pijn… Elke mens rouwt ook op een verschillende manier, dus misschien ook elke clown? Op het einde van de voorstelling zeg ik een paar woorden. Dan wordt de lijn tussen mijn clown en ik wel heel dun, wat ook wel interessant is.

© Sarah Vanheuverzwijn

Wat zou je doen als je vader in het publiek zou zitten?

Dieter “Daar heb ik al vaak over nagedacht, en mijn kinderen hebben die vraag ook al gesteld. Ik denk dat ik zou doorspelen, maar met de nodige kortsluitingen in mijn hoofd. De kans is echter heel klein dat hij komt. Ik speel al vijftien jaar en hij is nog naar geen enkel optreden van mij gekomen.”

Het leven is geen crèmekar

Wim “Mijn moeder spreekt al langer over euthanasie. Mijn zus en ik hebben dat in het begin genegeerd, maar voor haar negentigste verjaardag was dat haar cadeau. ’t Is te zeggen: we gunnen het haar, we gaan mee in haar verhaal. In mijn voorstelling vertel ik over het hele proces om dat mogelijk te maken. Toekomstige updates, over de sterfdatum bijvoorbeeld, zal ik gelijk ook delen met het publiek. Mijn moeder en ik willen daar een maatschappelijk debat mee openen. Ze is namelijk niet ondraaglijk of ongeneeslijk ziek en heeft niet te maken met uitzichtloos psychisch lijden, wel is ze bijna blind – ze moet drie brillen op elkaar zetten om mij te kunnen zien – en verveelt ze zich steendood. Ze heeft niets meer aan haar leven, zegt ze. Voor die zaken is euthanasie enkel mogelijk via polypathologie: we moeten drie dokters vinden die groen licht willen geven en een vierde die de euthanasie wil uitvoeren, en dan krijg je nog een maand bedenktijd. Sinds de zaak Tine Nys (waarbij de nabestaanden de dokters hebben aangeklaagd, red.) is dat er niet gemakkelijker op geworden. Ik vind dat spijtig voor de mensen die, net zoals mijn moeder, hun leven als voltooid beschouwen.”

Dieter “Er zijn culturen waarin de dood veel dichterbij is dan bij ons. Ik wil het thema graag toegankelijk maken, daarom speel ik buiten. Eén van mijn try-outs was in een uitvaartcentrum in Breda. Daar speelde ik wel binnen, en in de kamers naast mij werd er effectief afscheid genomen van overledenen, terwijl er bij mij gelachen werd. Ik vond het op een bepaalde manier wel werken. In november speel ik ook op Reveil, dat initiatief dat cultuur op begraafplaatsen brengt.”

Wim “Ik doe ook wel muzikale projecten op straat, zoals De Gentse Zangstonde, maar mijn cabaretvoorstellingen speel ik altijd binnen, omdat het de juiste context creëert voor humor. Met comedy over euthanasie geraak je niet overal weg, maar in de juiste setting mag de humor geen belemmering hebben. Daarom begrijp ik ook niet dat mensen gechoqueerd kunnen reageren op stand-up comedy.”

Heb je tijdens je try-outs dan geen morele grenzen ontdekt van wat mag gezegd worden?

Wim “Eigenlijk niet. Het enige dat ik tot nu toe heb geschrapt na mijn eerste try-outs, zijn enkele flauwe moppen waarvan ik dacht dat die wel gingen werken. Verder zijn de reacties positief. Soms zie je iemand met een zuur gezicht in het publiek, maar vaak zijn het juist die mensen die je achteraf komen feliciteren met een duimpje omhoog.”

Dieter “Helpt jouw voorstelling over euthanasie om er beter mee om te gaan, om je voor te bereiden op wat gaat komen?

Wim “Zeker, en het voordeel dat mijn zus en ik hebben, is dat we de tijd krijgen om tegen ons ma alles te zeggen wat gezegd moet worden. Bij mijn vader was dat ook zo. Hij overleed 25 jaar geleden aan kanker. We wisten dus dat hij zou sterven, we zagen hem aftakelen, en hebben de laatste weken nog alles kunnen delen met elkaar. Daardoor heb ik niet het gevoel dat ik hem mis, of toch niet op een melancholische manier. Voor families waarin iemand onverwacht overlijdt, moet dat veel zwaarder zijn.”

Dieter “Bij mij was dat zo. Mijn moeder was psychisch ziek en is tijdens mijn jeugdjaren verschillende keren opgenomen geweest na een zelfmoordpoging. Toen ik dertien was stond mijn tante aan de deur en wist ik dat het haar gelukt was. Ik heb van jongs af aan geleerd dat lijden bij het leven hoort. ‘Het leven is geen crèmekarreke,’ zoals iemand me ooit zei.”

Wim (peinzend) “Dertien jaar…”

© Sarah Vanheuverzwijn

Toch is het drama niet op je gezicht af te lezen. Je straalt.

Dieter “Mijn jeugdjaren waren nochtans somber. Ik was zoekend in het leven en had zo goed als geen vrienden. Ik heb ook al meerdere dierbaren verloren. Het was pas toen ik voor leerkracht begon te studeren, dat ik ontdekte dat ik graag mensen aan het lachen wilde brengen. Tijdens mijn reizen begon ik kleine acts te maken voor straatkinderen. Later hebben Els (Degryse, partner van Dieter, red.) en ik een jaar lang rondgereisd met een circusshow die we gratis brachten voor weeshuizen en dergelijke. Dat ging van Nepal, Laos, Vietnam en Cambodja naar Chili, Argentinië, Bolivia en Peru. We hadden geen achtergrond in circus, dus de techniek was zeer basic. Terug in België zouden we onze jobs terug opnemen, maar iemand overtuigde ons om door te werken aan onze voorstelling. We zijn beginnen spelen en ondertussen heb ik mijn job in het lager onderwijs neergelegd en leef ik van circus alleen.”

Wim “Grappig, ik stond ook in het onderwijs, leraar wiskunde nog wel. Ik ben daar ook mee gestopt om enkel nog op te treden. Dat lukt wel, maar het geeft een extra druk op je schouders, nu is het van moeten. Na vier jaar als zelfstandige performer kwam ik in een dipje terecht. Toen ontdekte ik dat ik, net als jij, vooral de mensen aan het lachen wil brengen, nog veel meer dan muziek spelen of verhalen vertellen. Maar ik moet weten wat mijn doel is op het podium. Zolang de vraag wie ik ben en wat ik kom doen op een podium onbeantwoord is, blijft mijn blad wit.”

Ga je Punt Komma Andere Lijn nog spelen als je moeder is overleden?

Wim “De voorstelling zal dan pas af zijn. En uiteraard blijf ik hem spelen, het is mijn inkomen, hè? Maar het zal anders aanvoelen.”

Dieter “We ploeteren door met vallen en opstaan.”

www.compagniekrak.be

www.wimclaeys.be

Auteur: Tom Permentier
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #84 (september 2025)